Tussen 2012 en 2017 is het percentage van de Nederlandse bevolking dat positief denkt over transgenders en genderdiversiteit gestegen van 45% tot 57%. Aan de andere kant heeft ongeveer één op de tien Nederlanders een negatieve houding ten opzichte van transgenders. Dit bleek uit de periodieke rapportage van het SCP waaraan we onlangs aandacht besteedden.
De meerderheid van de Nederlanders staat dus positief tegenover transgenders. Maar omdat negatieve ervaringen vaak een grote impact hebben, kan die 10% met een negatieve opstelling een grote invloed hebben op het welbevinden van transgenders.
Opvattingen en vooroordelen
Opvattingen en vooroordelen kunnen leiden tot discriminatie, en discriminatie kan een bedreiging vormen voor de stabiliteit van de samenleving. Discriminatie is vaak (maar niet altijd) het resultaat van een proces waarvan opvattingen en vooroordelen de kiem zijn.
Naast het bestrijden van discriminatie, bijvoorbeeld door het aanscherpen van de Wet Gelijke Behandeling of door het instellen van Antidiscriminatieloketten, kan het daarom zinvol zijn om te proberen om negatieve opvattingen over andere bevolkingsgroepen in positieve zin om te buigen. Onlangs verscheen een interessant rapport van het Kennisplatform Integratie & Samenleving waarin die gedachte wordt uitgewerkt.
Wat is discriminatie ?
Discriminatie verwijst naar situaties waarin mensen er nadeel van ondervinden dat zij tot een bepaalde groep behoren, of daartoe gerekend worden. Dit kan uiteenlopende vormen aannemen. Bijvoorbeeld onvriendelijke bejegening, naroepen of pesten. Maar ook ongelijke behandeling zoals geweigerd worden bij een discotheek of café, of minder betaald krijgen voor hetzelfde werk. Of in nog ergere gevallen vernieling van eigendommen, bedreiging of geweld.
Discriminatie kan zich voordoen tussen burgers onderling, maar ook tussen een burger en een bedrijf of instantie.
Hoe ontstaan vooroordelen ?
Vooroordelen zijn soms het gevolg van ervaringen die men met leden van een bepaalde groep heeft, maar soms ook van gedrag wat aan die groep wordt toegeschreven. Omdat sommige motorrijders zich schuldig maken aan criminaliteit en vuurwapengebruik kan dat aanleiding zijn om alle motorrijders die zich in groepen verenigen te wantrouwen. Omdat sommige moslims radicaliseren en zich bedienen van terrorisme is dat voor sommigen reden om alle moslims te wantrouwen. Maar het kan ook verder gaan: soms wordt iedereen gewantrouwd die afwijkt van wat binnen de eigen groep als normaal wordt gezien.
Onderzoekers denken dat er uiteenlopende oorzaken kunnen zijn voor het hebben van vooroordelen jegens anderen: Soms stoort men zich aan mensen die sociaal afwijkend zijn en die als een bedreiging voor de samenleving worden gezien. Maar het kan ook gaan om mensen die zich niet zozeer sociaal afwijkend gedragen maar die afwijkende opvattingen hebben, zoals activisten. En vooroordelen kunnen zelfs bestaan jegens mensen die op geen enkele manier afwijken van de norm en die evenmin een bedreiging vormen, maar die in sommige kringen als een lagere klasse worden gezien, zoals vrouwen.
Het hebben van vooroordelen lijkt samen te hangen met iemands karakter. Iemand die vooroordelen heeft jegens een bepaalde groep heeft vaak ook vooroordelen jegens andere groepen. Dit was voor de onderzoekers aanleiding om eens na te gaan of er in de vooroordelen jegens verschillende groepen een gemeenschappelijk element zit. Dat zou als handvat kunnen dienen bij het in positieve zin ombuigen van negatieve opvattingen over anderen.
De contacttheorie
Zou het iets uitmaken als die moslim of motorrijder die we als voorbeeld aanhaalden nu eens een buur of collega was ? Soms wel. Al in 1954 formeleerde Gordon Allport de contacttheorie. Die theorie gaat ervan uit dat groepen die vooroordelen ten opzichte van elkaar hebben een betere houding naar elkaar kunnen krijgen als ze elkaar ontmoeten en leren kennen. Studenten die hadden samengewoond met iemand van een andere etnische afkomst kregen minder vooroordelen en een positievere houding. Dat gold niet alleen voor de groep waartoe hun huisgenoot behoorde, maar ook voor andere minderheidsgroepen. Onderzoekers denken daarom dat door positief contact met mensen uit een groep waarover vooroordelen bestonden mensen ook positiever worden jegens andere groepen waarover men vooroordelen had.
Het contact hoeft overigens niet per se live te zijn. Het kan ook verlopen via de media, boeken of films. Beeld blijkt daarbij erg nuttig te zijn. Films, series en theater die mensen uit migrantengroepen in verschillende rollen laten zien en een beeld geven van de diversiteit binnen die groepen kunnen een grote invloed hebben op de opvattingen over die groepen.
Sociale normen
Sommige mensen conformeren zich graag aan opvattingen van gezagsdragers of van andere leden van de eigen groep. Als die zich positief uitlaten over groepen waarover vooroordelen bestaan dan kan dit van invloed zijn op de opvattingen daarover binnen de eigen groep. Daarbij moet wel behoedzaam te werk worden gegaan. De positieve opstelling jegens een gediscrimineerde groep niet mag worden ervaren als een bedreiging voor de eigen groep. Want dat roept juist weer verzet en afkeuring op.
Hoe zouden we dit kunnen vertalen naar het dagelijks leven ?
Laten we eens een poging doen om de inzichten uit het rapport te vertalen naar het dagelijkse transgenderleven. Mensen zouden positiever gaan denken over transgenders als men hen meer in positieve zin zou leren kennen. Als de transgender zou veranderen van een exotisch natuurverschijnsel wat zelden wordt waargenomen in de leuke man of vrouw die een paar huizen verderop woont. Of als transgendergroepen op publieke plaatsen bijeenkomen, zoals dat tegenwoordig ook vaak gebeurt. Kortom, als transgenders vaker op een positieve manier zichtbaar zouden zijn. En zoals we al wisten kan ook media aandacht in kranten, tijdschriften en televisieprogramma’s van grote betekenis zijn.
Ook overheidsinstellingen die bij bepaalde gelegenheden de regenboogvlag hijsen geven daarmee een duidelijke boodschap af. Zeker in combinatie met een berichtje in een plaatselijke krant, dat uitlegt waar een regenboogvlag voor staat en waarom die soms vanaf gebouwen wappert.
Hanneke Felten, Ikram Taouanza, René Broekroelofs, “Meerdere vliegen in één klap”, Onderzoek naar hoe verschillende vormen van discriminatie tegelijkertijd te verminderen zijn, Kennisplatform Integratie & Samenleving, Utrecht, 2018
