Op 7 november 2019 plaatste Jolien Peeters een oproep op de site van onze vereniging om in contact te komen met transgenders die haar wilden vertellen over hoe zij vonden dat transgenders in de media gepresenteerd worden. Dit, als onderdeel van haar (geslaagde) Masterproef (Doctoraalscriptie) tot het behalen van een graad in communicatiewetenschappen, aan de universiteit van Leuven. Uiteindelijk vond ze 13 transpersonen (in Vlaams België), waaruit blijkt hoe lastig het is om over dit onderwerp met de doelgroep te kunnen spreken.

Met, ´Wat betekent de T in de LGBTQ+-community?´ schreef Jolien een zeer leesbaar document en daarmee rondde ze dit voorjaar haar studie met succes af. Zozeer zelfs, dat ik denk dat deze masterproef een goede basis vormt voor een proefschrift. Want daarvoor biedt het genoeg mogelijkheden om verder mee te gaan. In velerlei opzicht is de Vlaamse situatie vergelijkbaar met de Nederlandse, al zijn er ook verschillen. In Nederland lijken de media wat verder te zijn, ofschoon een kritische blik daarop geen kwaad kan. Een paar voorbeelden.

Scoringsdrift

Natuurlijk is er sprake van een commercieel belang (kijkcijfers, oplage´s, enz.). Scoren is wat telt. Waarmee voorbij wordt gegaan aan het feit dat juist een transitie niet van het een op het andere moment gebeurt. Laat staan dat het probleemloos gaat. Zo leken de transitie van bijvoorbeeld Catilin Jenner en Bo van Spilbeeck eerder op een sensationeel spektakel, dan op de voltooiing van een jarenlang moeizaam gevecht. Ook bij ons deed DWDD daar met Van Spilbeeck van harte aan mee. Waarmee ik overigens niet voorbij ga aan de rol die Van Spilbeeck en Jenner hierin zelf speelden. Het leidt er wel toe dat transgenders zich beter thuis voelen in de eigen groep, op bv. de online social media, vanwege het onderling begrip.

Binair denken

Uit haar studie en uit de antwoorden van de respondenten blijken sommige zaken universeel te zijn. Zo wordt de transitie nog steeds benaderd vanuit het binaire denken, een man wordt vrouw of andersom. Maar het wedergeboren worden in de gewenste expressie wordt daarna heel vaak gelegd langs de meetlat van die binaire cisgendernorm. Dat daarin echter een veel grotere variatie bestaat komt nauwelijks in de media aan bod.

Er is hoop

Kijk maar eens wat de publieke omroep bij ons vorige maand deed aan de afgelaste Amsterdam Pride. Op zich allemaal uitstekende en hoopvolle programma´s. Met Mans Genoeg als hoogtepunt. Maar, met het slechten van die cisnormen en -waarden was het slechter gesteld. Dat was blijkbaar nog een brug te ver. Het waren veelal de uitersten. Al was die in Mans Genoeg van een andere orde. Dergelijke excessen behoort geen enkel weldenkend mens te dulden.

En, er zijn pareltjes

Anderzijds was op 22 april jl. De Gendercode, (de Kennis van Nu) completer. (Het kan dus wel!) Daarin werd afgerekend met dat binaire denken. Zoals door wetenschapper Daphna Joel, die vertelde hoe in de 17^e eeuw Adam en Eva het ´wetenschappelijke´ voorbeeld werden voor het binaire denken. Maar dat dat nu voorgoed naar het rijk der fabelen kan, omdat dit verhaal in meerdere opzichten niet klopt. Maar ja, daar moest je als kijker wel zin in hebben en eerlijk gezegd denk ik niet dat dat een miljoenenpubliek bereikte.

Nog zoveel te doen

Er blijft dus voor media in het algemeen en de belangenorganisaties in het bijzonder nog heel wat werk te verzetten. Voorlopig hebben we in ieder geval het werkstuk van Jolien Peeters, wat een welgemeend proficiat waard is.

Vanaf 1 juni mag de horeca weer open en dus kunnen er weer T&T-avonden gehouden worden. Veel groepen hebben al laten weten, dat ze dat inderdaad gaan doen.

Maar let op: het aantal bezoekers is beperkt en de organisatoren moeten, conform de richtlijnen van het RIVM, weten wie er komt. Je zult dus van te voren moeten reserveren. Als je deze maand naar een T&T-avond wilt komen, neem dan in elk geval eerst contact op met de organisatoren (zie onze pagina Transgendergroepen voor de contactgegevens).

Als het goed is, kunnen  de organisatoren je ook informeren over het privacybeleid: hoe wordt er met je gegevens omgegaan? Elke groep zal daar een eigen oplossing voor hebben bedacht.

 

Door het lezen van columns doe je vaak nieuwe inzichten op, zo zelfs dat ik mijn vrouw daar nog wel eens mee plaag door ze aan haar voor te lezen. Zoals laatst bij Tommy Wieringa, over de Engelse filosoof, econoom en schrijver John Stuart Mill (1806 – 1873). Zijn tijd ligt alweer ver achter ons, maar hij schreef toen wel zijn boek On Liberty (Over vrijheid), dat net zo goed vandaag geschreven had kunnen zijn vanwege de actuele invalshoek; het weinig kritisch staan tegenover “de algemene opinie en de gangbare norm”. Blijf kritisch, desnoods bij het excentrieke af.

Sociale tirannie

Mill schrijft dat het belangrijk is dat je leert om je als individu staande te houden tussen de wet enerzijds en de publieke opinie en haar collectieve middelmatigheid anderzijds. Veel opvattingen, schrijft hij, waren eerst heel respectabel voordat ze mettertijd belachelijk werden gevonden – het is helaas niet eigen aan de mens om zijn eigen vaststaande ideeën alvast kritisch te onderzoeken voordat de geschiedenis dat voor hem doet. Weinigen, merkt Mill fijntjes op, vinden het nodig voorzorgen tegen hun eigen feilbaarheid te nemen. Nadrukkelijk waarschuwt hij voor de almacht van de publieke opinie. Die kan een sociale tirannie uitoefenen die sterker is dan politieke onderdrukking, het is „een tirannie die weliswaar meestal niet steunt op zulke strenge straffen, maar die minder ruimte voor ontsnapping laat, veel dieper doordringt in het dagelijks leven, en de ziel zelf tot slaaf maakt”. Dit alles tot je door laten dringen en je weet waartoe dit zo’n 85 jaar geleden ging leiden.

Waardevolle aanvulling

Hoe actueel en universeel willen we het hebben. Ik trek dat door naar hoe de samenleving, de publieke opinie, aankijkt tegen wat niet sec hetero en cis is, en meer in het bijzonder tegen mannelijke transgenders. Ook in het Het Transgender Boek, van Motmans en T’Sjoen, lees je over de ontwikkeling in het denken, over wat niet conform de publieke opinie is en de verschuiving in de tijd daarvan. Mill schreef toen ook al over zaken die als “afwijkend” werden gezien, terwijl die enkele eeuwen eerder geen enkel probleem vormden. Integendeel, ze werden gezien als waardevolle aanvulling in het leven van alle dag. Echo’s daarvan zie je nog terug in over de wereld verspreidde culturen, zoals bij de Hijra in Zuid Aziatische landen of het meer-geslachten-model bij de Indianen van Noord- en Zuid Amerika.

Doorbreken

Wieringa trekt uiteraard de parallel met de actualiteit van vandaag, de wereldwijde coronacrisis en hoe daarmee wordt omgegaan. Maar ook bijvoorbeeld over de drogredenen die populisten hanteren, of over wat Me-Too allemaal (met ons) doet en de reacties daarop. Zelfs dan levert Mill ons een scherpe analyse: “Wie kan uitrekenen hoeveel de wereld verliest aan talloze veelbelovende, intelligente mensen met een beschroomd karakter, die geen stoutmoedige, onafhankelijke gedachtegang durven volgen, uit angst om daardoor tot iets te komen dat men ongodsdienstig of onzedelijk zou kunnen vinden?” Mill, een Engelsman tenslotte, vestigt zijn hoop op excentriciteit. „Juist omdat de tirannie van de publieke opinie van excentriciteit een verwijt maakt, is het juist nodig dat mensen excentriek zijn, om deze tirannie te doorbreken.”

Wieringa zelf zegt tenslotte daarover nog het volgende: “Hebben we tegen overheden nog een zekere rechtsbescherming, tegen een publieke veroordeling is geen verweer mogelijk. Boeken en lezingen worden geannuleerd zonder een despoot in zicht, maar uitgevers verdedigen niet langer het vrije woord en schrijvers houden hun diepste gedachten voor zich. Wie doorbreekt het verdovende conformisme van deze tijd?” Gelukkig heeft het onderwerp gender daar nog geen last van, maar toch.

Dat doorbreken gebeurt natuurlijk wel, maar bereikt niet in zijn volle omvang de massa. Kijk in dat verband alleen maar naar hoe hele groepen mensen de laatste wc-rollen uit de winkels gristen. Louter en alleen “omdat de ander dat ook doet”. Zo werkt massapsychose nu eenmaal. Daar tegenin gaan vergt moed en vooral heel veel kracht, maar vooral excentriciteit.