Met enige regelmaat bereiken ons berichten uit Indonesië waaruit naar voren komt dat LHBT personen daar door zowel de Indonesische overheid als door de religieuze politie worden vervolgd, mishandeld en getreiterd.
Alles wijst er op dat het hier niet gaat om toevallige incidenten, maar om planmatige acties tegen mensen met een LHBT achtergrond.

Wat gebeurt daar, en waarom in vredesnaam ?

Transgenders in Indonesië

In heel Zuidelijk Azië, van India tot Japan, bestaat een eeuwenoude traditie van personen die tot het derde gender worden gerekend, en die als zodanig soms zelfs een gerespecteerde maatschappelijke positie hebben. In Indonesië is dit niet anders. Het derde gender wordt daar aangeduid als ‘waria’, wat een samentrekking is van de woorden ‘wanita’ (vrouw) en ‘pria’ (man).

Net als in Europa bestaan er in Azië organisaties van transgenders. Zij worden gesteund door de koepelorganisatie APCOM, enigszins te vergelijken met het COC in ons land.

De status van waria’s is nogal ambivalent. Personen die een geslachtsaanpassende behandeling hebben ondergaan kunnen de vermelding van het geslacht op officiële stukken laten wijzigen, maar de nationale overheid ziet waria’s in het algemeen als een sociale probleemgroep en plaatst hen in dezelfde categorie als daklozen en gehandicapten. Homoseksualiteit en cross-dressing zijn niet in strijd met de nationale wetgeving, maar de publieke opinie staat er wel afwijzend tegenover.

In de entertainment sector worden waria’s vaak weer wel geaccepteerd. De waria Dorce Gamalama was lange tijd talkshow host in een televisieprogramma. Ook werken er waria’s in kapsalons. In 2016 ontstond enige opschudding toen twee entertainment persoonlijkheden, die beiden in het andere geslacht leefden, met elkaar in het huwelijk traden.

Uit een uitgevoerd onderzoek bleek dat 81,5% van de Indonesische bevolking van mening is dat homoseksueel en lesbisch gedrag door de religieuze wetten wordt verboden.
Een meerderheid gaf te kennen geen LHBT personen als buren te willen.
Van de ondervraagden bleek 58,3% te weten wat LHBT betekent.

De minister van Religieuze Zaken, Lukman Hakim Saifuddin, gaf in 2015 een toelichting op het niet invoeren van het homo-huwelijk, en zei bij die gelegenheid dat het huwelijk zowel een burgerlijke als een religieuze aangelegenheid is, en dat de overheid niet kan toestaan wat door de religie wordt verboden.

Zie voor meer informatie de Wikipedia pagina ‘LGBT rights in Indonesia’

Welke problemen ondervinden LHBT personen dan ?

Dit jaar werden tenminste 300 LHBT personen gearresteerd, meestal op grond van anti-pornografie wetgeving.

Twee personen werden gearresteerd voor het plaatsen van een link naar een Facebook pagina voor LHBT personen.

Op Bali werden jaarlijks Miss-Transgender verkiezingen gehouden die steeds zonder noemenswaardige problemen verliepen. In 2018 moest het evenement als gevolg van bedreigingen door anti-LHBT activisten worden afgelast.

De eerder genoemde minister van Religieuze Zaken, Lukman Hakim Saifuddin, gaf daarbij de toelichting dat ‘alle godsdiensten LHBT gedrag verwerpen, en ik sluit me daar graag bij aan’, eraan toevoegend dat hoewel LHBT gedrag verwerpelijk is deze groep met compassie moet worden behandeld.

Op 2 november arresteerde de politie drie transvrouwen en bracht hen naar de binnenplaats van een overheidsgebouw waar zij met een brandspuit werden belaagd.

Op maandag 19 november werden twee waria’s door een groep van 50-60 jonge mannen op bromfietsen belaagd en mishandeld met een ijzeren staaf. Bij een van beiden werd het hoofdhaar afgeknipt.

De Sociale Dienst van Jakarta verklaarde transvrouwen te beschouwen als een groep met asociale trekken. De dienst houdt regelmatige razzia’s waarbij transgenders worden opgepakt en in heropvoedingsprojecten worden geplaatst.

De vice-gouverneur van West-Sumatra, Nasrul Abit, verklaarde: ‘We zullen doorgaan met onze inspanningen om LHBT gedrag uit te roeien, omdat dat erg schadelijk is’.

De stad Pariman (85000 inwoners) op Sumatra heeft onlangs een verordening ingesteld waarbij alle LHBT gedrag wordt bestraft met een boete van 1 miljoen Roepia. Wat precies onder LHBT gedrag wordt verstaan wordt grotendeels in het midden gelaten.

De acties zijn uitvoerig op beeld vastgelegd, maar we kunnen dit vanwege het auteursrecht hier niet opnemen. Voor meer informatie wordt daarom verwezen naar de vermelde bronnen.

Islam

Als je mocht denken dat de meeste moslims in de Arabische wereld wonen dan heb je het mis. Er zijn wereldwijd ongeveer 1,8 miljard moslims, waarvan er 1,2 miljard in Azië wonen. Als landen worden gerangschikt naar het aantal moslim inwoners dan staan bovenaan dat lijstje een aantal grote Aziatische landen :

Indonesië heeft met 260 miljoen inwoners een ongeveer even grote bevolking als de VS, waarvan 87% zich als moslim beschouwt. Indonesië huisvest daarmee ongeveer 13% van de wereldwijde moslim populatie.

Zie voor meer informatie :
Wikipedia pagina ‘Islam by country’
Wikipedia pagina ‘Indonesia’ (Engelstalig)
Nederlandstalige samenvatting van bovenvermelde pagina

De Sharia

De islam kent een stelsel van religieuze wetten dat wordt aangeduid als de Sharia. De Sharia is in beginsel gebaseerd op de Koran. Maar omdat de daarin gebruikte beeldspraak niet altijd even duidelijk is ontstond in de loop der eeuwen een omvangrijke religieuze jurisprudentie, de Fiqh, waarin de bedoeling van de teksten wordt verduidelijkt. En omdat de maatschappij zich ontwikkelt worden er door islamitische rechtsgeleerden voortdurend nieuwe regels, Fatwa’s, opgesteld die ingaan op nieuwe ontwikkelingen.

De maatschappelijke rol van de Sharia kan van land tot land verschillen. In islamitische landen zijn soms delen van de Sharia opgenomen in de nationale wetgeving. Maar ook als dat niet zo is betrekken seculiere rechters soms toch de Sharia in hun afwegingen. Elders wordt de Sharia opgevat als een stelsel van informele leefregels waarvan de naleving berust op sociale controle.

Anders dan bij gewone wetgeving wordt religieuze wetgeving geacht van heilige oorsprong te zijn, waardoor het niet mogelijk is om verouderde regels te schrappen. Oude regels die in de praktijk niet meer voldeden werden daarom uitgebreid met nadere preciseringen en uitzonderingen. Het stelsel van de Sharia is daardoor zo ingewikkeld geworden dat het nauwelijks nog valt te doorgronden.

Hierdoor worden de feitelijke regels waaraan een gelovige moslim zich dient te houden voor een belangrijk deel bepaald door de uitleg die aan de Sharia wordt gegeven. Er bestaan daardoor niet alleen grote verschillen tussen islamitische landen onderling, maar ook kan in een gegeven land de interpretatie van de Sharia afhangen van de politieke koers van het moment.

Toch blijkt uit een in 2013 uitgevoerd onderzoek dat er in veel islamitische landen een brede steun aanwezig is voor het invoeren van de Sharia :

Afghanistan (99%), Irak (91%), Nigeria (86%), Maleisië (86%), Pakistan (84%), Marokko (83%), Bangladesh (82%), Egypte (74%), Indonesië (72%), Jordanië (71%).

Zie voor meer informatie :
Wikipedia pagina ‘Islam’
Wikipedia pagina ‘Sharia’
Wikipedia pagina ‘Fiqh’

Is dit een specifiek probleem van de islam ?

Nee hoor, het probleem om oude religieuze teksten te verzoenen met een moderne samenleving doet zich voor bij alle orthodoxe religieuze groeperingen. Ook het orthodoxe Christendom en het orthodoxe Jodendom hadden en hebben vaak moeite om de eigen religieuze leefregels te verzoenen met een veranderende samenleving. Maar omdat orthodoxe Christenen en orthodoxe Joden zelden een meerderheid vormen blijft de invloed van hun leefregels op de samenleving beperkt. Orthodoxe moslims daarentegen hebben in veel landen wel een absolute meerderheid, waardoor islamitische leefregels aan de gehele maatschappij kunnen worden opgelegd, met alle gevolgen van dien.

Hoe ligt dit in Indonesië ?

In Indonesië hebben sommige gebieden een zekere autonomie. De provincie Aceh (Atjeh) op Noord Sumatra heeft deze bevoegheid gebruikt om de Sharia in te voeren. Dit betekent dat er daar twee rechtsstelsels naast elkaar bestaan, van resp. de nationale en de religieuze autoriteiten.
Het handhaven van de Sharia gebeurt door de Polisi Perda Syariah Islam, de religieuze politie.

In Indonesië worden Fatwa’s uitgevaardigd door de Islamitische Raad, de Majelis Ulama Indonesia.
Deze raad heeft daardoor grote invloed op de samenleving, zonder daarbij te worden gehinderd door democratische controle. Hoewel homoseksualiteit niet in strijd is met de nationale wetgeving van Indonesië heeft de raad een Fatwa uitgevaardigd waarin homoseksualiteit wordt aangemerkt als een ‘belediging van de waardigheid van Indonesië’, wat bestraft kan worden met geseling. Dit betekent dat de nationale politie niet optreedt, maar dat de religieuze politie wel 100 geselslagen kan opleggen.

Iets soortgelijks is er aan de hand ten aanzien van transgenders. Cross-dressing is niet in strijd met nationale wetten, maar de Majelis Ulema Indonesia stelt zich op het standpunt dat ieder moet leven in het gender wat bij de geboorte werd vastgesteld, en dat degenen die niet wensen mee te werken aan de eigen ‘genezing’ dan maar moeten accepteren om te worden te worden lastiggevallen en om belachelijk te worden gemaakt.

Ook het leerstuk van de Hisbah speelt hier een rol. De Hisbah verplicht iedere moslim om bij de autoriteiten aangifte te doen van gedrag van anderen wat in strijd is met de Sharia. Sommige moslims interpreteren de Hisbah echter als een plicht om in dergelijke gevallen ook zelf tot ingrijpen over te gaan.

De problemen die LHBT personen in Indonesië (en mogelijk ook andere Islamitische landen) ondervinden lijken een direct gevolg van de toegenomen invloed van de Sharia.

Het gedrag van de Indonesische overheid en de islamitische autoriteiten is niet alleen reden tot verontwaardiging, maar ook tot grote bezorgdheid, omdat dit gedrag de boodschap inhoudt dat personen die tot de LHBT groep behoren als minderwaardig worden gezien en daarmee vogelvrij worden verklaard voor agressie vanuit de samenleving.

Jaarlijks staat de internationale transgender gemeenschap in november stil bij degenen uit hun midden die door geweld het leven verloren. Dit jaar vindt de Nederlandse landelijke herdenking plaats in Lelystad op Zondag 18 November.

Ben je niet in de gelegenheid om de herdenking bij te wonen sta dan toch even stil bij degenen die het uitdragen van hun geaardheid met hun leven moesten bekopen.

Het Trans Murder Monitoring Project

Het Trans Murder Monitoring project van Transgender Europe houdt een registratie bij van transgender personen die door geweld om het leven kwamen. Dit levert veel inzicht op in de achtergronden van het geweld. De registratie komt tot stand via meldingen van transgenderorganisaties en door het doorzoeken van openbare bronnen. Vermoedelijk worden er daarbij gevallen gemist en is het werkelijke aantal hoger dan uit de registratie naar voren komt.
Zie voor meer details ook de ‘infographic’ onderaan deze pagina.

The Vicious circle of violence

Transgenders worden soms geconfronteerd met geweld vanuit hun directe omgeving omdat ze als een schande voor de familie of voor de buurt worden gezien, maar veel vaker is het geweld een indirect gevolg van hun transgenderstatus.
Transgender personen hebben vaak te maken met sociale uitsluiting, niet alleen vanuit hun omgeving maar ook vanuit de arbeidsmarkt en de gezondheidszorg. Daardoor belanden ze vaak in de prostitutie wat hen extra kwetsbaar maakt. Vooral Latijns Amerika blijkt op dat punt een erg gevaarlijke regio voor zowel transgenders als voor vele anderen. Het rapport ‘The Vicious circle of violence’ van Transgender Europe gaat uitvoerig in op dit onderwerp.

Over Bureau Gelijke Behandeling Flevoland

Elke gemeente in Nederland heeft een antidiscriminatievoorziening.
Bureau Gelijke Behandeling is de voorziening voor Almere, Lelystad, Noordoostpolder, Dronten, Urk en Zeewolde. Iedere inwoner van Flevoland die geconfronteerd is met discriminatie of ongelijke behandeling kan daar een melding doen. Ook wanneer je getuige geweest bent van een voorval kun je dit daar melden. Klachtafhandeling, ondersteuning en advisering door Bureau Gelijke Behandeling is gratis.

De New York Times bracht op zondag 21 oktober het bericht dat de Amerikaanse federale regering zou overwegen om het begrip geslacht in een beperkte zin te omschrijven. Dit op grond van een memo waarop de NYT de hand zou hebben weten te leggen. Waar dit precies toe gaat leiden zal de toekomst moeten uitwijzen, maar het voornemen op zich is voor veel Amerikaanse transgenders reden tot bezorgdheid. Wij delen die bezorgdheid.

TransAmsterdam heeft op zijn Facebook pagina een oproep geplaatst voor een solidatiteitsbijeenkomst op het
Museumplein in Amsterdam op
Zondag 28 oktober 19-20 uur.

Tussen 2012 en 2017 is het percentage van de Nederlandse bevolking dat positief denkt over transgenders en genderdiversiteit gestegen van 45% tot 57%. Aan de andere kant heeft ongeveer één op de tien Nederlanders een negatieve houding ten opzichte van transgenders. Dit bleek uit de periodieke rapportage van het SCP waaraan we onlangs aandacht besteedden.

De meerderheid van de Nederlanders staat dus positief tegenover transgenders. Maar omdat negatieve ervaringen vaak een grote impact hebben, kan die 10% met een negatieve opstelling een grote invloed hebben op het welbevinden van transgenders.

Opvattingen en vooroordelen

Opvattingen en vooroordelen kunnen leiden tot discriminatie, en discriminatie kan een bedreiging vormen voor de stabiliteit van de samenleving. Discriminatie is vaak (maar niet altijd) het resultaat van een proces waarvan opvattingen en vooroordelen de kiem zijn.

Naast het bestrijden van discriminatie, bijvoorbeeld door het aanscherpen van de Wet Gelijke Behandeling of door het instellen van Antidiscriminatieloketten, kan het daarom zinvol zijn om te proberen om negatieve opvattingen over andere bevolkingsgroepen in positieve zin om te buigen. Onlangs verscheen een interessant rapport van het Kennisplatform Integratie & Samenleving waarin die gedachte wordt uitgewerkt.

Wat is discriminatie ?

Discriminatie verwijst naar situaties waarin mensen er nadeel van ondervinden dat zij tot een bepaalde groep behoren, of daartoe gerekend worden. Dit kan uiteenlopende vormen aannemen. Bijvoorbeeld onvriendelijke bejegening, naroepen of pesten. Maar ook ongelijke behandeling zoals geweigerd worden bij een discotheek of café, of minder betaald krijgen voor hetzelfde werk. Of in nog ergere gevallen vernieling van eigendommen, bedreiging of geweld.

Discriminatie kan zich voordoen tussen burgers onderling, maar ook tussen een burger en een bedrijf of instantie.

Hoe ontstaan vooroordelen ?

Vooroordelen zijn soms het gevolg van ervaringen die men met leden van een bepaalde groep heeft, maar soms ook van gedrag wat aan die groep wordt toegeschreven. Omdat sommige motorrijders zich schuldig maken aan criminaliteit en vuurwapengebruik kan dat aanleiding zijn om alle motorrijders die zich in groepen verenigen te wantrouwen. Omdat sommige moslims radicaliseren en zich bedienen van terrorisme is dat voor sommigen reden om alle moslims te wantrouwen. Maar het kan ook verder gaan: soms wordt iedereen gewantrouwd die afwijkt van wat binnen de eigen groep als normaal wordt gezien.

Onderzoekers denken dat er uiteenlopende oorzaken kunnen zijn voor het hebben van vooroordelen jegens anderen: Soms stoort men zich aan mensen die sociaal afwijkend zijn en die als een bedreiging voor de samenleving worden gezien. Maar het kan ook gaan om mensen die zich niet zozeer sociaal afwijkend gedragen maar die afwijkende opvattingen hebben, zoals activisten. En vooroordelen kunnen zelfs bestaan jegens mensen die op geen enkele manier afwijken van de norm en die evenmin een bedreiging vormen, maar die in sommige kringen als een lagere klasse worden gezien, zoals vrouwen.

Het hebben van vooroordelen lijkt samen te hangen met iemands karakter. Iemand die vooroordelen heeft jegens een bepaalde groep heeft vaak ook vooroordelen jegens andere groepen. Dit was voor de onderzoekers aanleiding om eens na te gaan of er in de vooroordelen jegens verschillende groepen een gemeenschappelijk element zit. Dat zou als handvat kunnen dienen bij het in positieve zin ombuigen van negatieve opvattingen over anderen.

De contacttheorie

Zou het iets uitmaken als die moslim of motorrijder die we als voorbeeld aanhaalden nu eens een buur of collega was ? Soms wel. Al in 1954 formeleerde Gordon Allport de contacttheorie. Die theorie gaat ervan uit dat groepen die vooroordelen ten opzichte van elkaar hebben een betere houding naar elkaar kunnen krijgen als ze elkaar ontmoeten en leren kennen. Studenten die hadden samengewoond met iemand van een andere etnische afkomst kregen minder vooroordelen en een positievere houding. Dat gold niet alleen voor de groep waartoe hun huisgenoot behoorde, maar ook voor andere minderheidsgroepen. Onderzoekers denken daarom dat door positief contact met mensen uit een groep waarover vooroordelen bestonden mensen ook positiever worden jegens andere groepen waarover men vooroordelen had.

Het contact hoeft overigens niet per se live te zijn. Het kan ook verlopen via de media, boeken of films. Beeld blijkt daarbij erg nuttig te zijn. Films, series en theater die mensen uit migrantengroepen in verschillende rollen laten zien en een beeld geven van de diversiteit binnen die groepen kunnen een grote invloed hebben op de opvattingen over die groepen.

Sociale normen

Sommige mensen conformeren zich graag aan opvattingen van gezagsdragers of van andere leden van de eigen groep. Als die zich positief uitlaten over groepen waarover vooroordelen bestaan dan kan dit van invloed zijn op de opvattingen daarover binnen de eigen groep. Daarbij moet wel behoedzaam te werk worden gegaan. De positieve opstelling jegens een gediscrimineerde groep niet mag worden ervaren als een bedreiging voor de eigen groep. Want dat roept juist weer verzet en afkeuring op.

Hoe zouden we dit kunnen vertalen naar het dagelijks leven ?

Laten we eens een poging doen om de inzichten uit het rapport te vertalen naar het dagelijkse transgenderleven. Mensen zouden positiever gaan denken over transgenders als men hen meer in positieve zin zou leren kennen. Als de transgender zou veranderen van een exotisch natuurverschijnsel wat zelden wordt waargenomen in de leuke man of vrouw die een paar huizen verderop woont. Of als transgendergroepen op publieke plaatsen bijeenkomen, zoals dat tegenwoordig ook vaak gebeurt. Kortom, als transgenders vaker op een positieve manier zichtbaar zouden zijn. En zoals we al wisten kan ook media aandacht in kranten, tijdschriften en televisieprogramma’s van grote betekenis zijn.

Ook overheidsinstellingen die bij bepaalde gelegenheden de regenboogvlag hijsen geven daarmee een duidelijke boodschap af. Zeker in combinatie met een berichtje in een plaatselijke krant, dat uitlegt waar een regenboogvlag voor staat en waarom die soms vanaf gebouwen wappert.

Hanneke Felten, Ikram Taouanza, René Broekroelofs, “Meerdere vliegen in één klap”, Onderzoek naar hoe verschillende vormen van discriminatie tegelijkertijd te verminderen zijn, Kennisplatform Integratie & Samenleving, Utrecht, 2018